Övladınızın səhhəti ilə bağlı hər hansı bir narahatlıq valideyn üçün həyəcanverici ola bilər. Xüsusilə, həkim uşağınız üçün Elektroensefaloqrafiya (EEQ) müayinəsi təyin etdikdə, bu adın özü bir çox suallar doğura bilər. EEQ nədir? Bu müayinə uşağa hər hansı bir zərər verə bilərmi? Hansı hallarda bu müayinəyə ehtiyac duyulur?
Bu bloq yazısında, uşaqlarda EEQ müayinəsi ilə bağlı bütün bu suallara ətraflı cavab tapacaqsınız. Məqsədimiz, valideynləri bu vacib diaqnostik prosedur haqqında məlumatlandıraraq, onların narahatlıqlarını azaltmaq və müayinə prosesinə daha hazırlıqlı olmalarına kömək etməkdir.
EEQ nədir və necə işləyir?
Elektroensefaloqrafiya (EEQ), baş beynin elektrik aktivliyini qeydə alan, tamamilə ağrısız və təhlükəsiz bir müayinə metodudur. Beynimiz milyardlarla sinir hüceyrəsindən (neyron) ibarətdir və bu hüceyrələr bir-biri ilə çox zəif elektrik siqnalları vasitəsilə əlaqə saxlayırlar.
EEQ müayinəsi, xüsusi elektrodlar vasitəsilə bu elektrik siqnallarını “dinləyir” və onları beyin dalğaları şəklində qrafik olaraq qeydə alır.
Bu qrafik, həkimə-nevroloqa beynin funksional vəziyyəti, fəaliyyətindəki hər hansı bir pozğunluq və ya patoloji aktivlik haqqında dəyərli məlumatlar verir. Müayinə zamanı uşağa heç bir şüa və ya elektrik cərəyanı verilmir, prosedur sadəcə beyinin öz təbii fəaliyyətini qeydə alır.
Hansı hallarda uşaqlarda EEQ müayinəsi təyin olunur?
Uşaq nevroloqları bir çox fərqli simptom və vəziyyətin diaqnostikası üçün EEQ müayinəsinə müraciət edirlər.
Bu müayinə, beynin fəaliyyətini qiymətləndirmək üçün “qızıl standart” hesab olunur.
Əsas göstərişlər bunlardır:
- Qıcolma və Epilepsiya: EEQ-nin ən geniş istifadə sahəsi epilepsiya diaqnozunun təsdiqlənməsi və növünün təyin edilməsidir. Uşaqda qıcolma, huşun itməsi, bədənin müəyyən hissələrində qeyri-iradi hərəkətlər, bir nöqtəyə donub qalma kimi hallar müşahidə edildikdə, EEQ bu halların epileptik tutma olub-olmadığını aydınlaşdırmağa kömək edir. Xüsusilə, tutmadan sonrakı ilk 24 saat ərzində çəkilən EEQ daha informativ ola bilər.
- Səbəbi Bilinməyən Huşitirmə Halları: Uşağın qəflətən huşunu itirdiyi və yıxıldığı hallar (sinkop) bəzən ürək problemləri ilə əlaqəli olsa da, bəzi hallarda səbəb beyindəki qeyri-normal elektrik aktivliyi ola bilər. EEQ bu vəziyyətləri bir-birindən ayırmağa yardımçı olur.
- İnkişaf və Nitq Ləngimələri: Psixomotor və ya nitq inkişafında ciddi ləngimələri olan uşaqlarda, beyin funksiyalarının yaşa uyğunluğunu dəyərləndirmək üçün EEQ təyin oluna bilər. Bəzən gizli gedən epileptik aktivlik inkişafın ləngiməsinə səbəb ola bilir.
- Yuxu Pozğunluqları: Gecə terrorları, yuxuda gəzmə (somnambulizm), tez-tez oyanmalar və digər qeyri-adi yuxu davranışlarının səbəbini araşdırmaq üçün EEQ (xüsusilə yuxu zamanı) çəkilə bilər.
- Baş Ağrıları: Xüsusilə şiddətli, uzun sürən, qusma və görmə pozğunluğu ilə müşayiət olunan atipik baş ağrılarında, həkim altda yatan səbəbi araşdırmaq məqsədilə EEQ müayinəsini məsləhət görə bilər.
- Baş Travmaları: Ciddi baş zədələrindən sonra beynin funksional vəziyyətini qiymətləndirmək və travma sonrası epilepsiya riskini müəyyən etmək üçün EEQ istifadə edilə bilər.
- Diqqət Əskikliyi və Hiperaktivlik Pozuntusu (DEHP): Bəzi hallarda DEHP əlamətləri ilə gizli epileptik tutmalar (absans nöbetləri) səhv salına bilər. Uşağın dərs zamanı tez-tez “xəyala dalması”, qısa müddətli dalğınlıq yaşaması kimi hallar varsa, EEQ bu vəziyyətə aydınlıq gətirə bilər.
Müayinəyə hazırlıq: Valideynlər nə etməlidir?
Uşaqlarda EEQ müayinəsinin uğurlu keçməsi və dəqiq nəticələr əldə edilməsi üçün valideynlərin köməyi çox önəmlidir.
Hazırlıq prosesi sadədir:
- Saçların Təmizliyi: Müayinədən bir gün əvvəl uşağın saçını yaxşıca yuyun. Saç dibləri təmiz və quru olmalıdır. Müayinə günü saça gel, lak, yağ və ya hər hansı digər vasitə çəkməyin. Bu, elektrodların baş dərisinə yaxşı təmas etməsi üçün vacibdir.
- Qidalanma: Uşağın müayinəyə tox qarınla gəlməsi məsləhətdir. Qanda şəkərin aşağı düşməsi beyin dalğalarına təsir edə bilər.
- Yuxu Rejimi: Həkiminizlə məsləhətləşin. Bəzən, xüsusilə “yuxu EEQ-si” planlaşdırılırsa, həkim müayinədən əvvəlki gecə uşağın daha az yatmasını (yuxu deprivasiyası) tövsiyə edə bilər. Bu, müayinə zamanı uşağın təbii yuxuya getməsini asanlaşdırır və bəzi patoloji dalğaların üzə çıxmasına kömək edir.
- Dərmanlar: Övladınızın qəbul etdiyi bütün dərmanlar barədə həkimi məlumatlandırın. Həkimin icazəsi olmadan heç bir dərmanı dayandırmayın.
- Psixoloji Hazırlıq: Uşağa müayinənin necə keçəcəyini onun anlayacağı dildə izah edin. Prosedurun tamamilə ağrısız olduğunu vurğulayın. Ona başına “kosmonavt papağı” və ya “sehrli dəbilqə” taxılacağını, nağıllara qulaq asarkən və ya cizgi filminə baxarkən bir az uzanmalı olacağını söyləyə bilərsiniz. Bu, uşağın qorxusunu və həyəcanını azaldacaq.
Müayinə prosesi necə keçir?
EEQ müayinəsi adətən 20-40 dəqiqə davam edir, lakin hazırlıq və tamamlama prosesi ilə birlikdə ümumi müddət bir saat və ya daha çox ola bilər.
Elektrodların Yerləşdirilməsi:
Tibb texniki uşağın başına xüsusi ölçülü, elastik bir papaq geyindirir. Bu papaq üzərində elektrodların yerləşəcəyi dəliklər var. Daha sonra, elektrodların dəri ilə təmasını yaxşılaşdırmaq üçün bu dəliklərdən xüsusi bir gel yeridilir və elektrodlar bərkidilir. Bu proses heç bir ağrı vermir.
Qeydiyyat Prosesi:
Uşaq rahat bir kresloda əyləşir və ya uzanır. Valideyn də yanında ola bilər. Müayinənin bir hissəsi oyaq vəziyyətdə, gözləri açıq və bağlı olaraq aparılır.
Texnik uşaqdan bir neçə sadə hərəkət etməsini istəyə bilər:
- Hiperventilyasiya (Dərindən nəfəs alıb-vermə): Uşaqdan bir neçə dəqiqə ərzində sürətli və dərindən nəfəs alıb-verməsi istənilir. Bu, bəzi epileptik aktivlikləri tətikləyə bilər.
- Fotostimulyasiya (İşıqla Qıcıqlandırma): Uşağın gözləri bağlı ikən qarşısında müxtəlif tezliklərdə yanıb-sönən bir işıq lampası yerləşdirilir. Bu da işığa həssas epilepsiya növlərini aşkar etməyə kömək edir.
Yuxu Zamanı Qeydiyyat:
Oyaqlıq zamanı qeydiyyatdan sonra, əgər planlaşdırılıbsa, uşağın yatması üçün şərait yaradılır. Yuxu zamanı beyin fəaliyyəti dəyişir və bəzən oyaq vaxtı görünməyən patoloji dalğalar məhz yuxuda üzə çıxır.
EEQ növləri: Rutin, Yuxu və Video-Monitorinq
- Rutin EEQ: Standart, qısa müddətli (20-30 dəqiqə) oyaqlıq vəziyyətində aparılan müayinədir.
- Yuxu EEQ: Müayinənin bir hissəsi və ya hamısı uşaq yatarkən aparılır. Daha çox məlumat verə bilər.
- Video-EEQ Monitorinqi: Bu, daha uzunmüddətli bir müayinədir (bir neçə saatdan bir neçə günə qədər davam edə bilər). Burada EEQ qeydiyyatı ilə eyni zamanda videoçəkiliş də aparılır. Bu metod, uşağın hərəkətləri, davranışları və beyin dalğaları arasındakı əlaqəni sinxron şəkildə görməyə imkan verir. Bu, qıcolmaların növünü dəqiq təsnif etmək və qeyri-epileptik halları (məsələn, psixogen tutmalar) ayırd etmək üçün çox dəyərlidir.
EEQ nəticələr nəyi göstərir?
Müayinə bitdikdən sonra həkim-nevrofizioloq və ya uşaq nevroloqu EEQ qrafiklərini analiz edir. Nəticədə beyin dalğalarının normal və ya anormal olması, hər hansı bir epileptik aktivliyin olub-olmaması və varsa, onun beynin hansı hissəsindən qaynaqlandığı barədə rəy yazılır.
Valideynlərin bilməsi vacib olan bir neçə məqam var:
- Normal EEQ Epilepsiyanı İnkar Etmir: Bəzən epilepsiyası olan uşaqlarda, xüsusilə tutmalar arasında, EEQ nəticəsi tam normal ola bilər. Diaqnoz yalnız EEQ-yə əsasən deyil, klinik əlamətlər, xəstəlik tarixçəsi və digər müayinələrin məcmusuna əsasən qoyulur.
- Anormal EEQ Həmişə Epilepsiya Demək Deyil: Bəzi sağlam uşaqlarda da EEQ-də qeyri-spesifik anormal dalğalar qeydə alına bilər. Bu səbəbdən nəticəni mütləq klinik mənzərə ilə birlikdə təcrübəli bir uşaq nevroloqu dəyərləndirməlidir.
Unutmayın, EEQ müayinəsi həkim üçün bir yol xəritəsidir. Bu, doğru diaqnoz qoymağa, müalicə taktikasını seçməyə və övladınızın sağlamlığı üçün ən doğru addımları atmağa kömək edən vacib bir vasitədir.
Həkiminizin təyinatından qorxmayın, əksinə, bunu övladınızın probleminin səbəbini tapmaq üçün atılan bir addım kimi qəbul edin. Hər hansı bir sualınız və ya narahatlığınız varsa, bunu həkiminizlə açıq şəkildə müzakirə etməkdən çəkinməyin.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.