Uşaqlarda yuxu pozğunluqları onların gün ərzindəki fəaliyyətini böyük ölçüdə məhdudlaşdırır, eyni zamanda məktəb uğurlarına da təsir edə bilər. Ev həyatından tutmuş dostları ilə münasibətlərinə qədər bir çox sahədə davranış pozğunluqlarının və sosial problemlərin yaranmasına səbəb ola bilər.
Uşaqlarda yuxu pozğunluqları yaş qruplarına görə qiymətləndirilməli olan bir vəziyyətdir. Uşaqlarda yuxu ehtiyacı yaş artdıqca azalır. Kiçik körpələr gündə 14 saata qədər yata bildiyi halda, 2-5 yaş arası uşaqlarda bu müddət 11-13 saat aralığına enir. 6-13 yaş aralığında bu yuxu müddəti 9-11, yeniyetməlikdə isə 8-10 saat qədərdir.
Uşaqlar bəzən fiziki və ya psixoloji narahatlıqlar səbəbindən yuxu ilə bağlı problemlər yaşayırlar. Yuxuya getməkdə çətinlik, gecə oyanma, gündüz yatmaq istəyi, davamlı yuxululuq halı müşahidə edirsinizsə, uşağınızda yuxu pozğunluğu olduğunu anlaya bilərsiniz.
Uşaqlarda yuxu problemləri yuxuya getmə, yuxuya getdikdən sonra yuxunu davam etdirə bilməmək kimi fərqli formalarda özünü göstərir. Gecə yuxusu bölünə bilər və oyandıqdan sonra yenidən yuxuya getməkdə çətinlik çəkə bilərlər. Yuxu pozğunluğunun müxtəlif növləri vardır. Bunlar arasında: insomniya, yuxu apnesi, gecə terroru, narahat ayaqlar sindromu kimi müxtəlif narahatlıqlar yer alır.
Uşaqlarda tez-tez rast gəlinən yuxu pozğunluqları
Uşaqlarda tez-tez rast gəlinən yuxu pozğunluqları gecədən səhərə qədər davam edən fasiləsiz yuxuya mane olur. Uşaqlarda yuxu rejimini pozan səbəblər arasında narahat ayaqlar sindromu, yuxu apnesi kimi müxtəlif narahatlıqlar yer alır.
Uşaqlarda yuxu pozğunluqları olaraq təsnif edilə bilən narahatlıqlar aşağıdakı kimidir:
Yuxu Apnesi: Yuxu zamanı qısa müddətli tənəffüs dayanmasına səbəb olan bir narahatlıqdır. Yuxarı tənəffüs yollarındakı daralmalar bu narahatlığın yaranmasına səbəb ola bilər. Müalicə edilmədiyi təqdirdə risk yaradan bir xəstəlikdir.
Gündüz Yuxululuğu: Gecə yatmamaqdan qaynaqlanan və gün ərzində davamlı yuxulu hiss etmə halıdır.
İnsomniya: Uşağın yuxuya getməkdə çətinlik çəkməsi və ya tez-tez oyanması ilə özünü göstərən narahatlığın adıdır. Yuxu müddətində və keyfiyyətində azalmaya səbəb olaraq uşağın fəaliyyətini məhdudlaşdırır.
Narahat Ayaqlar Sindromu: Uşaqlarda nadir görülən bu narahatlıq, yatarkən davamlı olaraq ayaqları hərəkət etdirmək istəyi ilə özünü göstərir. Bu hərəkət halı uşaqlarda yuxu keyfiyyətini pozaraq fasiləsiz yuxuya mane olur.
Parasomniya (Gecə Terroru): Digər adı gecə terroru olan bu narahatlıq, həm yuxuya gedərkən, həm yuxu zamanı, həm də yuxunun müxtəlif mərhələlərində qorxu ilə oyanma halıdır. Gündüz yaşanan hadisələrin gecə kabus şəklində özünü göstərməsidir.
Narkolepsiya: Gündüzlər yaşanan həddindən artıq yuxululuq halıdır. Sadəcə yuxululuq halından əlavə, gecə yuxu pozğunluqları, ani əzələ zəifliyi, hallüsinasiyalar kimi müxtəlif formalarda əlamətlər göstərir.
Yaşanan yuxu pozğunluqları böyümə geriliyi, gündüz yuxululuğu, diqqət əskikliyi, hiperaktivlik kimi vəziyyətlərin yaranmasına səbəb olur. Bu vəziyyəti düzəltmək və uşağın gündəlik yuxu ehtiyacını təmin etmək üçün terapiya dəstəyinə müraciət edə bilərsiniz.
Uşaqlarda yuxu pozğunluqlarının əlamətləri necə bilinir?
Uşaqlarda yuxu pozğunluqlarının əlamətləri, gecə yuxuya keçid prosesində və ya yuxu zamanı özünü müxtəlif formalarda göstərir:
Uşağınız psixoloji olaraq rahat hiss etmədikdə, qorxu və ya narahatlıq keçirdikdə asanlıqla yuxuya gedə bilmir.
Gecə yuxuda sayüqlayır və ya danışır.
Kabus görərək oyana bilər.
Gecə qışqıraraq yuxudan oyana bilər.
Səhərlər çox erkən oyana bilər.
Gecə çox gec yata bilər.
Əsəbilik və narahatlıq kimi müxtəlif neqativ hallar ortaya çıxa bilər.
Uşağınız bu əlamətlərdən bəzilərini göstərirsə, yuxu pozğunluğu yaşadığını anlaya bilərsiniz. Yuxu pozğunluğunun əsas səbəbləri anlaşıldıqdan sonra bu vəziyyəti düzəltmək üçün lazımi tibbi və psixoloji dəstəyi almağı ihmal etməməlisiniz.
Yuxu pozğunluqlarının uşaqların fiziki və zehni inkişafına təsirləri
Yuxu pozğunluqları uşaqların fiziki və zehni inkişafına bəzi cəhətlərdən mənfi təsir göstərə bilər. Bunlar arasında depressiya, öyrənmə çətinliyi, diqqət əskikliyi kimi müxtəlif hallar ortaya çıxır. Yuxusuzluğun səbəb olduğu bir çox mənfi vəziyyət mövcuddur.
Bunlar:
Diqqət əskikliyi,
Öyrənmə çətinliyi,
İmmun sisteminin zəifliyi,
Gün ərzində davamlı yuxulu olma halı,
Əsəbilik və narahatlıq kimi bir çox mənfi vəziyyəti əhatə edir.
Kifayət qədər yatmamaq böyümə hormonlarına da mənfi təsir edir. Metabolizmanın yavaşlamasına və çəki artımına səbəb olur. İmmun sisteminin zəifləməsi ilə birlikdə yaranan müxtəlif fiziki narahatlıqlar da uşağın ümumi sağlamlıq vəziyyətinə mənfi təsir edir. Yuxu pozğunluqları özü ilə birlikdə ürək və damar narahatlıqlarını da gətirə bilər.
Kardiovaskulyar xəstəliklərin tətiklənməsi uşağın gündəlik fəaliyyətinə və sosiallaşmasına böyük ölçüdə mənfi təsir edir. Saat 23:00-dan sonra yatan şəxslərdə kardiovaskulyar narahatlıqların görülmə ehtimalının bu saatdan əvvəl yatanlara nisbətən daha çox olduğu müşahidə edilmişdir. Saat 00:00-dan sonra yatanlar üçün bu risk daha da yüksəkdir.
Uşaq gecə yatmırsa nə etməli?
Bu, bir çox valideynin qarşılaşdığı və narahatlıq keçirdiyi ümumi bir vəziyyətdir. Əgər uşağınız gecə yatmırsa, bunun bir çox səbəbi ola bilər. Əvvəlki tərcümədə də qeyd olunduğu kimi, bəzən bu, sadəcə müvəqqəti bir vərdiş, bəzən isə bir yuxu pozğunluğunun əlaməti ola bilər.
1. Əsas ehtiyacları yoxlayın
Aclıq və Susuzluq: Uşağın tox olduğundan əmin olun. Yatmazdan bir az əvvəl yüngül, südlü bir qida (əgər yaşı uyğundursa) kömək edə bilər.
Ağrı və Narahatlıq: Körpələrdə diş çıxarma, qarın ağrısı (köp) və ya başqa bir fiziki narahatlıq yuxusuna mane ola bilər.
Bezi: Əgər uşaq bez istifadə edirsə, bezinin təmiz və quru olduğundan əmin olun.
2. Güclü Bir Yuxu Rejimi (Rutini) Yaradın Uşaqlar nizam-intizamı və təkrarlanan vərdişləri sevirlər, çünki bu, onlara təhlükəsizlik hissi verir.
Sabit Saat: Hər axşam, hətta həftə sonları belə, uşağı eyni vaxtda yatağa qoyun. Eyni şəkildə, səhərlər eyni vaxtda oyadın. Bu, onun daxili bioloji saatını (sirkad ritmini) tənzimləyəcək.
Sakitləşdirici Fəaliyyətlər: Yatmazdan əvvəlki 30-60 dəqiqəni sakitləşdirici fəaliyyətlərə həsr edin. Məsələn:
İlıq bir vanna qəbul etdirmək.
Sakit bir tonda nağıl və ya hekayə oxumaq.
Yumşaq, sakitləşdirici musiqi dinləmək.
Öpüb “gecən xeyrə” demək.
3. Yuxu Mühitini Optimallaşdırın
Qaranlıq: Yataq otağı qaranlıq olmalıdır. Qaranlıq, beynin yuxu hormonu olan melatonin ifraz etməsinə kömək edir. Əgər uşaq qaranlıqdan qorxursa, çox zəif bir gecə lampası istifadə edilə bilər.
Səssizlik: Otağın səssiz olmasına çalışın. Lazım gələrsə, “ağ səs” (white noise) cihazından istifadə edə bilərsiniz.
Sərin Temperatur: Yataq otağının temperaturu nə çox isti, nə də çox soyuq olmalıdır. Bir az sərin olması yuxuya getməyi asanlaşdırır.
Rahatlıq: Yatağının və geyimlərinin rahat olduğundan əmin olun.
4. Gündüz Vərdişlərinə Diqqət Edin
Ekranlardan Uzaq Durun: Yatmazdan ən azı 1-2 saat əvvəl televizor, planşet, telefon kimi mavi işıq yayan ekranları söndürün. Mavi işıq melatonin ifrazını pozur və beyni oyaq saxlayır.
Fiziki Aktivlik: Gün ərzində uşağın kifayət qədər fiziki aktiv olduğundan, oynadığından və enerji sərf etdiyindən əmin olun. Ancaq yatmazdan dərhal əvvəl həddindən artıq aktiv oyunlardan çəkinin.
Qidalanma: Axşam saatlarında şəkərli, kofeinli qida və içkilərdən (məsələn, şokolad, bəzi qazlı sular) uzaq durun.
Gündüz Yuxusu: Uşağın yaşına uyğun olaraq gündüz yuxusuna diqqət edin. Əgər uşaq çox gec və ya çox uzun müddət gündüz yatırsa, bu, gecə yuxusuna mane ola bilər.
5. Qorxu və Narahatlıqları Aradan Qaldırın
Bəzən uşaqlar qaranlıqdan, tənhalıqdan və ya kabuslardan qorxduqları üçün yatmırlar.
Onunla danışın, qorxularının normal olduğunu, sizin yanınızda təhlükəsizlikdə olduğunu hiss etdirin.
Sevimli bir oyuncağı və ya yorğanı ilə yatması ona təhlükəsizlik hissi verə bilər.
Əgər kabus görüb oyanarsa, onu sakitləşdirin, qucaqlayın və yuxu olduğunu izah edin.
Həkimə nə zaman müraciət etməli?
Uşaqlar bəzən gündəlik həyatda təsirləndikləri hadisələr səbəbindən kabus görə bilərlər. Yuxularından qorxaraq oyana bilərlər. Arada bu vəziyyətlərin yaranması normaldır. Yaşanan yuxu problemləri davamlı təkrarlanmırsa, uşağınızı bir uşaq nevroloquna aparmağınız lazım olmaya bilər.
Əgər uşağınız yuxuda davamlı olaraq eyni problemləri yaşayırsa və ciddi mənada yuxu problemi varsa, o zaman yuxu testi etdirməlisiniz. Ardınca fiziki dəstək almağınız lazım ola bilər. Bununla yanaşı, yuxu pozğunluğunun psixoloji tərəfini də nəzərdən qaçırmamalısınız.
Yaşanan bir çox fiziki narahatlığın altında yatan səbəb psixoloji olduğu halda, yuxu pozğunluqlarının da uşağın gün ərzində təsirləndiyi mənfi şərtlər səbəbindən ola biləcəyini unutmamalısınız.
Gecə qorxaraq oyanmaları təkrarlanırsa, yuxusunda davamlı olaraq qışqırır və ya danışırsa, bir mütəxəssisə müraciət etməli olduğunuzu anlaya bilərsiniz. Yuxudagəzərlik, yuxu apnesi kimi problemlərin öhdəsindən gəlmək üçün həm psixoloji, həm də fiziki dəstək alaraq bu problemləri həll edə bilərsiniz.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.