Uşaqlarda inkişaf ləngiməsi nədir?
Uşaqlarda inkişaf ləngiməsi, uşağın yaşıdları ilə müqayisədə bir və ya daha çox inkişaf mərhələsinə çatmaqda geri qalmasıdır.
İnkişaf mərhələlərinə aşağıdakı kimi bacarıqlar daxildir:
- İlk dəfə gülümsəmək.
- Diyirlənmək.
- Ayağa qalxmaq üçün özünü yuxarı çəkmək.
- “Sağ ol” deyərək əl yelləmək.
- İlk addımını atmaq.
- “Ana”, “ata” kimi ilk sözlərini demək.
Uşaqlar oyun oynayarkən, öyrənərkən, danışarkən və hərəkət edərkən bu mərhələlərə çatırlar. Uşaqlar fərqli sürətlə inkişaf edir və bu mərhələlərə fərqli vaxtlarda çatırlar. Dəqiq bir zaman cədvəli yoxdur.
Yəni uşaq bir az geridədirsə, bu, onun inkişaf ləngiməsi olduğu anlamına gəlmir. İnkişaf ləngiməsi, uşağın müəyyən bir yaşa qədər gözlənilən bacarıqları inkişaf etdirməkdə davamlı olaraq geri qalması deməkdir.
Uşaqlarda inkişaf ləngiməsi əlamətləri hansılardır?
İnkişaf ləngimələrinin əlamətləri növünə görə dəyişir.
Əlamətlərə aşağıdakılar daxil ola bilər:
- Diyirlənməkdə, oturmaqda, iməkləməkdə və yeriməkdə gecikmələr.
- İncə motor bacarıqlarında problem.
- Başqalarının dediklərini anlamaqda çətinliklər.
- Problem həll etmə ilə bağlı çətinliklər.
- Sosial bacarıqlarla bağlı problemlər.
- Danışıq problemləri və ya gec danışma.
- Bəzi şeyləri xatırlamaqda çətinlik.
- Hərəkətləri nəticələrlə əlaqələndirə bilməmək.
Uşaq inkişafı nədir?
Bir uşağın böyüməsi təkcə fiziki deyil. Uşaqlar doğuşdan başlayaraq həyatları boyunca böyüyür, inkişaf edir və öyrənirlər. Uşağınızın necə oynadığını, öyrəndiyini, danışdığını, hərəkət etdiyini və davrandığını, yəni ətraf mühitlə necə qarşılıqlı əlaqədə olduğunu izləyərək onun inkişafı haqqında məlumat əldə etmək mümkündür.
İnkişaf ləngiməsinin növləri hansılardır?
İnkişaf ləngimələri uşaq inkişafının sahələrinə uyğundur. Bu sahələrə daxildir:
- İdrak (düşünmə) bacarıqları: İdrak bacarıqları düşünmə, öyrənmə və məlumatı anlamağı əhatə edir. İdrak ləngiməsi olan bir uşaq təlimatları izləməkdə və ya bir problemi həll etməkdə çətinlik çəkə bilər.
- Sosial və emosional bacarıqlar: Bu bacarıqlar başqaları ilə yola getməyi, hissləri ifadə etməyi və ehtiyacları bildirmə bacarığını əhatə edir. Sosial və ya emosional ləngimələri olan bir uşaq sosial işarələri anlamaqda, söhbət etməkdə və ya gündəlik rejimdəki dəyişikliklərin öhdəsindən gəlməkdə çətinlik çəkə bilər.
- Nitq və dil bacarıqları: Nitq və dil bacarıqları dildən istifadə etməyi və dili anlamağı əhatə edir. Nitq və dil ləngimələri olan bir uşaq sözləri tələffüz etməkdə və ya başqalarının dediklərini anlamaqda çətinlik çəkə bilər.
- İncə və kobud motor bacarıqları: Bu bacarıqlar kiçik (incə) və böyük (kobud) əzələləri koordinasiya etmə qabiliyyətini əhatə edir. İncə motor ləngiməsi olan bir uşaq bir əşyanı əlində saxlamaqda çətinlik çəkə bilər və ya rəsm çəkməkdə və yazmaqda problemlər yaşaya bilər. Kobud motor ləngiməsi olan bir uşaq diyirlənməkdə, oturmaqda və ya yeriməkdə çətinlik çəkə bilər.
Uşaqlarda inkişaf ləngiməsi ilə autizm arasındakı fərq nədir?
Uşaqlarda inkişaf ləngiməsi, autizm spektr pozuntusu kimi inkişaf qüsurlarından fərqlidir.
İnkişaf ləngiməsi, uşağın inkişaf mərhələlərinə gözlənildiyi kimi çatmamasıdır. Bu, adətən, uşağınızın müəyyən bacarıqları yaşıdlarından daha yavaş inkişaf etdirdiyi mənasını verir. Ancaq erkən müdaxilə və dəstəklə onlar çox vaxt yaşıdlarına çatacaqlar.
Autizm kimi inkişaf qüsurları öz-özünə aradan qalxmır, bunlar adətən ömür boyu davam edən vəziyyətlərdir. Autizm, erkən uşaqlıq dövründən müşahidə olunan neyroinkişaf pozuntusudur. Autizmli uşaqlar başqaları ilə ünsiyyət qurmaqda, əlaqə yaratmaqda və dildən istifadə etməkdə problemlər yaşayırlar.
Uşağın inkişaf ləngiməsinin, yoxsa inkişaf qüsurunun olduğunu müəyyən etmək bəzən çətin ola bilər. Hər bir halda, erkən müdaxilə uşağın irəliləməsinə və inkişafına kömək etməyin ən yaxşı yoludur.
Uşaqlarda inkişaf ləngiməsi nə qədər yayqındır?
ABŞ Xəstəliklərə Nəzarət və Profilaktika Mərkəzlərinə (CDC) görə, ABŞ-dakı hər 6 uşaqdan təxminən 1-i və ya 17%-i ən azı bir inkişaf ləngiməsinə malikdir.
İnkişaf ləngimələrinə nə səbəb olur?
Tədqiqatçılar bir çox inkişaf ləngiməsinin səbəbini bilmirlər. Ancaq bəzi inkişaf ləngimələri Daun sindromu və ya kövrək X sindromu kimi genetik faktorların nəticəsi olaraq ortaya çıxır.
Bundan əlavə, bəzi körpələr və uşaqlar aşağıdakılar da daxil olmaqla, ətraf mühit faktorları nəticəsində inkişaf ləngiməsi riskinin artması ilə üzləşirlər:
- Doğuşdan əvvəl spirtli içkilər, opioidlər və ya marixuana kimi toksinlərə məruz qalma.
- Doğuşdan sonra qurğuşun zəhərlənməsi kimi toksinlərə məruz qalma.
- Vaxtından əvvəl doğuş.
- Aşağı doğum çəkisi.
- Doğuş zamanı kifayət qədər oksigenin olmaması.
- Qeyri-düzgün qidalanma.
- Xroniki qulaq infeksiyaları və görmə problemləri kimi sağlamlıq problemləri.
- Uşaq istismarı da daxil olmaqla ciddi travma.
İnkişaf skrininqi nədir?
Həkimlər, uşaqların əsas bacarıqları öyrənməli olduqları vaxtda öyrənib-öyrənmədiklərini və ya problemlərinin olub-olmadığını anlamaq üçün inkişaf skrininqindən istifadə edirlər.
Uşağın həkimi müayinə zamanı ailəyə suallar verə bilər və ya uşaqla danışıb oynaya bilər. Bu, həkimə uşağın necə öyrəndiyini, danışdığını, davrandığını və hərəkət etdiyini göstərir.
Uşağın həkimi valideynlərə də suallar verə bilər və ya doldurmaları üçün bir anket təqdim edə bilər. İnkişaf skrininqi, uşağın inkişafının qaydasında olub-olmadığını və ya əlavə qiymətləndirmələrə və ya müalicələrə ehtiyacı olub-olmadığını öyrənmək üçün bir vasitədir.
Uşağın inkişafında ləngimə olub-olmadığını göstərəcək bir laboratoriya və ya qan analizi yoxdur. Ancaq inkişaf ləngimələrinə səbəb olan digər xüsusi sindromlar və pozuntular üçün testlər mövcuddur. Uşağın həkimi, uşağın bunlardan hər hansı birinə ehtiyacı olub-olmadığını ailəyə bildirəcək.
Hər yaş üçün geniş bir böyümə və davranış aralığı olduğundan, uşaqların bir mərhələyə ümumi tendensiyadan daha tez və ya daha gec çatması normaldır. Uşağın həkimi ümumi mənzərəyə baxacaq və uşağın bu mənzərənin harasında yer aldığını ailəyə bildirəcəkdir.
İnkişaf skrininqi nə üçün vacibdir?
İnkişaf ləngiməsi erkən aşkar edilmədikdə, uşaqlar ehtiyac duyduqları yardımı dərhal ala bilmirlər. Bu vəziyyət onların öyrənməsini çətinləşdirə və inkişaf ləngimələrini daha da pisləşdirə bilər. Uşaqlar nə qədər tez yardım alsalar, uzunmüddətli perspektivdə vəziyyətləri o qədər yaxşı olar.
Uşaqda inkişaf ləngiməsi varsa, nə olur?
Narahatlıqların nədən ibarət olduğuna bağlı olaraq, həkim uşağı bir və ya daha çox mütəxəssisə yönləndirə bilər. Bu mütəxəssislərə aşağıdakılar daxil ola bilər:
- Audioloq (eşitmə mütəxəssisi).
- Loqoped (nitq terapevti).
- İnkişaf pediatrı.
- Uşaq nevroloqu
- Erkən müdaxilə xidmətləri üzrə mütəxəssis.
Erkən Müdaxilə Xidmətləri Nədir?
Erkən müdaxilə xidmətləri, müəyyən problemləri olan körpələr və kiçik uşaqlar üçün dəstək təmin edir. Bu problemlərə aşağıdakılar daxil ola bilər:
- Vaxtından əvvəl doğuş.
- Müxtəlif sağlamlıq problemləri.
- Danışmaqda, düşünməkdə, oynamaqda və ya hərəkət etməkdə gecikmələr.
- Görmə və ya eşitmə çətinliyi.
Əgər uşaq erkən müdaxilə xidmətləri üçün uyğundursa, onun üçün bir plan hazırlanacaq. Bu plan, uşağın və ailənin xüsusi ehtiyaclarına əsaslanır. Uşağın həkimi, hansı fəaliyyətlərin və xidmətlərin uşağa ən yaxşı şəkildə kömək edə biləcəyini müəyyən edəcək.
Xidmət növlərinə daxildir:
- Yardımçı texnologiya (uşağın ehtiyac duya biləcəyi cihazlar).
- Audiologiya və ya eşitmə xidmətləri.
- Nitq və ya dil xidmətləri.
- Ailə məsləhəti və təhsili.
- Tibbi xidmətlər.
- Tibb bacısı xidmətləri.
- Fizioterapiya.
- Erqoterapiya.
- Psixoloji xidmətlər.
Uşaqlarda inkişaf ləngimələrinin qarşısını almaq mümkündürmü?
Alimlər inkişaf ləngimələrinin niyə baş verdiyini hər zaman bilmirlər, buna görə də onların qarşısını almaq hər zaman mümkün deyil. Hamiləlik zamanı toksinlərdən qaçınmaq və bütün doğuşdan əvvəlki həkim görüşlərinə getmək vacibdir.
Uzunmüddətli inkişaf ləngimələrinin qarşısını almağın ən yaxşı yolu erkən müdaxilədir. Tədqiqatlar göstərir ki, körpələr və 3 yaşına qədər olan uşaqlar üçün erkən müdaxilə xidmətləri inkişaf ləngimələrinin uzunmüddətli təsirlərini minimuma endirə və çox vaxt qarşısını ala bilər.
Uşaqlar inkişaf ləngimələrini aşa bilərmi?
İnkişaf ləngimələrinin çoxu zamanla öz-özünə düzələcəkdir. Erkən müdaxilə xidmətləri ilə uşaq yaşıdlarına çata və tam potensialına nail ola bilər. Ancaq erkən müdaxilə dəstəyi olmadan, inkişaf ləngiməsinin daha ciddi bir problemə çevrilmə ehtimalı var. Buna görə də uşaqda bir ləngimə olduğundan şübhələnilirsə, mümkün olan ən qısa müddətdə dəstək almaq çox vacibdir.
İnkişaf ləngiməsi olan uşaqlara necə kömək etmək olar?
Əgər uşaqda inkişaf ləngiməsi varsa, onun irəliləməsinə kömək edə biləcəyiniz yollar var. Uşağın erkən müdaxilə xidmətlərindən dəstək almasını təmin etməklə yanaşı, aşağıdakıları da edə bilərsiniz:
- Uşaqla oyun oynamaq: Oyun oynamaq uşağın müxtəlif bacarıqlar inkişaf etdirməsinə kömək edə bilər. Plastilin istifadə etmək kimi fəaliyyətlər incə motor bacarıqlarının inkişafına yardım edir. Uşağın oyun meydançasında fiziki bacarıqlarını, eləcə də sosial-emosional bacarıqlarını inkişaf etdirə bilərsiniz. Böyüklərlə və digər uşaqlarla oynamaq dil və sosial bacarıqlara kömək edir.
- Uşaqla birlikdə kitab oxumaq: Uşaqla birlikdə kitab oxumaq onun dil öyrənməsinə kömək edir. Uşaq nə qədər çox söz eşidərsə, o qədər çox söz öyrənər.
- Ekran vaxtını məhdudlaşdırmaq: Uşaqlar ən yaxşı şəkildə televizora baxaraq və ya video oyunları oynayaraq deyil, başqaları ilə qarşılıqlı əlaqədə olaraq öyrənirlər. Kiçik uşaqlar üçün ekran vaxtı gündə bir saatdan az olmalıdır.
- Bir cədvəl tərtib etmək: Bir cədvəl yazmaq və yaratmaq uşağın təlimatları izləməsinə və gündəlik rejimi daha yaxşı anlamasına kömək edə bilər. Ailə üçün şəkilli cədvəllər çap etmək, uşağın ondan gözlənilənləri vizuallaşdırmasına yardımçı ola bilər.
- Əlaqədə olmaq: Uşağın həkimi və digər səhiyyə işçiləri ilə mütəmadi olaraq əlaqə saxlayın. Bu səhiyyə mütəxəssisləri uşağın necə irəlilədiyini sizə bildirə və uşağın inkişafına kömək edəcək məsləhətlər verə bilərlər.
İnkişaf, uşağın zamanla necə böyüdüyünü və dəyişdiyini ifadə edir. Bu, fiziki, düşünmə və problem həll etmə (idrak), dil və sosial-emosional inkişaf vəziyyətlərini əhatə edir.
Tipik böyümənin mərhələlərini göstərən inkişaf mərhələləri olsa da, hər uşaq unikaldır. Əgər uşaqda inkişaf ləngiməsi varsa, bu, onun hələ mütəxəssislərin öz yaşındakı uşaqlardan gözlədiyi bacarıqlara yiyələnmədiyi deməkdir.
Uşağınızda inkişaf ləngiməsi olduğunu öyrənmək narahatlıq yarada bilər. Ancaq terapiyalar, inkişaf ləngiməsi olan uşaqların yaxşı fəaliyyət göstərməsinə və ya yaşıdlarına çatmasına kömək edə bilər.
Uşağının inkişafı ilə bağlı hər hansı bir narahatlığı olanlar bir həkimlə əlaqə saxlamalıdır. Diaqnoz qoymaq və uyğun terapiyanı təyin etmək uşağın inkişafına kömək edə bilər.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.