Uşaqlarda gecə və ya gündüz təkrarlanan şəkildə sidik qaçırma (gecə enurezi) olaraq adlandırılır. Bu, həmçinin gecə altını islatma kimi də tanınır. Uşaqlıq dövrünün ən çox rast gəlinən sidik-ifrazat sistemi problemlərindən biridir.
Normalda uşaqların əksəriyyəti həm tualet təliminin təsiri, həm də sidik kisəsi tutumunun inkişafı nəticəsində 2-4 yaş arasında sidiklərini həm gecə, həm də gündüz saxlamağı bacarırlar. Gecə altını islatma əksər hallarda sidik kisəsi inkişafındakı ləngimənin bir nəticəsidir, bu səbəbdən də yaş artdıqca rastgəlmə tezliyi azalır.
Üç yaşındakı uşaqların 40%-i altını isladarkən, bu nisbət 5 yaşında 20%-ə, 6 yaşında isə 10%-ə düşür. Oğlan uşaqları qızlara nisbətən daha tez-tez altını islatma problemi yaşayırlar.
Ailələr 5-6 yaşlarında bu problemlə maraqlanmağa və adətən 7-8 yaşında həkimlərdən kömək istəməyə başlayırlar. Ölkəmizdə 7-11 yaşındakı oğlan uşaqlarının 16%-də, qızların isə 11%-də altını islatma probleminin olduğu bildirilir.
Sidik qaçırmanın səbəbləri fizioloji və ya emosional ola bilər. Maye qəbulunun məhdudlaşdırılması, qazlı içkilərdən uzaq durmaq kimi dəyişikliklərlə problem həll olunmazsa, altında yatan digər səbəblər üçün mütəxəssis dəstəyi almağınız lazımdır. Sidik yolları infeksiyaları, xroniki qəbizlik, yuxu problemləri və ya həddindən artıq stress bu vəziyyətə səbəb ola bilər.
Enurez gündüz və ya gecə görülə bilər. Ailələr üçün narahatedici olsa da, səbirli olmağınız və bu vəziyyətin övladınızın günahı olmadığını xatırlamağınız vacibdir. Uşaq şüurlu olaraq sidik qaçırmır və bu vəziyyətin qarşısını almağın bir çox yolu var.
Uşaqlarda sidik qaçırmanın səbəbləri nələrdir?
Gecə altını isladan uşaqların böyük bir qrupu (%90-95) fizioloji altını islatma qrupuna daxildir. Bu uşaqların gecə yuxuda sidik kisəsinin doluluğunu hiss etmələrinin qeyri-kafi, sidik kisəsi tutumlarının kiçik və yuxularının dərin olduğu bildirilir. Altını isladan uşaqların 2-3%-də şəkərli diabet, böyrək xəstəlikləri, sidik kisəsi xəstəlikləri kimi problemlər aşkar edilir.
Genetik səbəblər vacib bir amildir. Ana və atadan birində altını islatma hekayəsi varsa, uşaqda 45%, hər ikisində varsa, 77% ehtimalla altını islatma problemi yaşanır.
Aşağıdakı səbəblərdən biri və ya bir neçəsi bu vəziyyətə səbəb ola bilər:
- Ana və ya atada sidik qaçırma probleminin olması
- Uşağın sidik kisəsi əzələlərinin hələ yetkinləşməməsi
- Həddindən artıq yorğunluq və ya yatmazdan əvvəl çox maye qəbul etmək
- Böyrək və sidik yollarında struktur problemləri
- Stress və həyəcan problemləri (Ailə problemləri, ev və ya məktəb dəyişikliyi, ailəyə yeni bir uşağın gəlməsi və ya bacı-qardaş qısqanclığı kimi səbəblərlə diqqət çəkmə istəyi)
- Emosional problemlər (Valideynlərin laqeydliyi və ya həddindən artıq qayğısı, qəzalar və ya yaşanan şoklar)
- Tualet təlimi zamanı təzyiq görmək
- Diqqət əskikliyi və hiperaktivlik pozuntusu (DEHP)
- Qəbizliyin sidik kisəsinə təzyiq göstərməsi
- Diabet (Şəkər xəstəliyi)
- Yuxu zamanı bədənin kifayət qədər antidiuretik hormon (ADH) ifraz etməməsi
- Obstruktiv yuxu apnesi sindromu
- Həddindən artıq aktiv sidik kisəsi sindromu
- Kiçik sidik kisəsi
- Yuxudaykən sidik kisəsinin dolu olduğunu hiss edə bilməmək
- Sidik yolları infeksiyaları
Gündüz baş verən sidik qaçırmalarda isə bu səbəblər nəzərə alınmalıdır:
- Stress və həyəcan problemləri
- Kola kimi kofeinli içkilər
- Qəbizliyin sidik kisəsinə təzyiq göstərməsi
- Tualetə kifayət qədər tez-tez getməmək
- Sidiyə gedərkən sidiyi tam boşaltmamaq
- Həddindən artıq aktiv sidik kisəsi sindromu
- Kiçik sidik kisəsi
- Sidik yollarında struktur problemləri
- Sidik yolları infeksiyaları
Qəbizlik problemi olan, müntəzəm tualetə getmə vərdişi olmayan, fiziki inkişafında fərqliliklər olan və həyəcan problemi yaşayan uşaqlarda sidik qaçırma daha tez-tez görülə bilər.
Sidik qaçırmanın yaratdığı stresli vəziyyət səbəbilə narahatlıq və özünə inamsızlıq kimi enurezdən qaynaqlanan psixoloji problemlər də ortaya çıxır. Lazım gəldikdə mütəxəssis dəstəyi almaq övladınızın fizioloji və ruhi sağlamlığına müsbət təsir edər.
Uşaqlarda sidik qaçırma əlamətləri
Sidik qaçırmanın özü bir xəstəlik olmaqdan daha çox, fərqli xəstəliklərə aid bir əlamət ola bilər. Bu səbəbdən övladınızda belə bir şikayət olarsa, altında yatan səbəblərin qiymətləndirilməsi məqsədilə həkiminizə müraciət etməyiniz vacibdir.
Uşaqlarda sidik qaçırmanın diaqnoz metodları nələrdir?
Sidik qaçırma uşaqların böyük əksəriyyətində görülür. Bunun səbəbi bəzi uşaqların sidik kisəsinə nəzarəti daha uzun zamanda öyrənməsidir. Qız uşaqları oğlan uşaqlarından daha tez sidik kisəsinə nəzarət etməyə başlayır. Bu səbəbdən enurez oğlan uşaqlarında daha çox rast gəlinir.
Diaqnoz üçün həkiminiz bu sualların cavablarını axtarar:
- Sidiyəgetmə vərdişləri
- Böyük bayıra çıxma vərdişləri
- Maye qəbulu vərdişləri
- Yuxu xüsusiyyətləri
- Psixoloji vəziyyət (Yaxın dövrdə yaşanmış stresli vəziyyətlər var mı?)
- Ailədə sidik qaçırma hekayəsi
- Sidiyə gedərkən ağrı və ya yanma hissinin olması
- Qəbizlik probleminin olması
Uşağın sidiyəgetmə vərdişinin müəyyən edilməsi üçün bir cədvəldən istifadə edilərək qeydlər aparılmalı və həkimlə paylaşılmalıdır.
Bundan əlavə, fiziki müayinə, qan və sidik analizləri də aparıla bilər. Analizlərdə sidik yolu infeksiyası və ya diabetin olub-olmadığı araşdırılır.
Gündüz altını isladan uşaqlar üçün uroflovmetriya, sistoretroqram, ultrasəs müayinəsi (USM), sidik kisəsi divarının qalınlığının ölçülməsi və sidiyə getdikdən sonra qalan sidik miqdarının ölçülməsi lazım gələ bilər. Nevroloji bir səbəbdən şübhələnilərsə, rentgen və MRT müayinələri aparıla bilər.
Uşaqlarda sidik qaçırma müalicəsi
Sidik qaçırmanın ilk müalicəsi adətən gündəlik vərdişləri dəyişdirməkdir. Bunu etmək üçün uşağa təzyiq göstərmək, həddindən artıq təmizkarlıq, günahlandırma və ya danlamaq kimi davranışlardan çəkinmək, dəstəkləyici olmaq lazımdır.
Bunlarla yanaşı:
- Günün müəyyən saatlarında və gecələr qəbul edilən maye miqdarının azaldılması,
- Xüsusilə yatmazdan 2 saat əvvəl su verilməməsi,
- Kofeinli qida və içkilərdən uzaq durmaq,
- Yatağa girməzdən əvvəl tualetə getmək,
- Tualetə çatmağın asanlaşdırılması,
- Övladınızı müəyyən bir proqramla gecə sidiyə çıxmaq üçün oyatmaq,
- Yağda qızardılmış qidalardan, qazlı içkilərdən, boyalı şirniyyatlardan uzaq durulması,
- Orta hesabla iki saatdan bir mütləq sidiyə çıxılması,
- Məktəbə gedən uşaqların hər iki tənəffüsdə bir mütləq sidiyini etməsi,
- Hər gün müntəzəm olaraq böyük bayıra çıxmasının təmin edilməsi,
- Uşağın tualetinin mütləq oturaqlı olması və ayaqlarının altına boyuna uyğun bir pilləkən qoyulması,
- Uşağın quru qalma məsuliyyətini götürməyə təşviq edilməsi,
- Uşağın özünəhörmət hissinin dəstəklənməsi kimi davranış dəyişiklikləri də həkiminiz tərəfindən tövsiyə edilə bilər.
Davranış və həyat tərzi dəyişikliyindən fayda görməyən uşaqlarda siqnalizasiya (alarm) müalicəsi və ya dərman müalicəsinə başlana bilər.
Siqnalizasiya müalicəsində uşaq yatağını islatdıqda səs çıxaran cihazlardan istifadə olunur. Bunun üçün uşağın 8 yaşını tamamlaması gözlənilməli və müalicə 2-3 ay davam etdirilməlidir. Bu müalicə ilə uşaqlarda 70-84% nisbətində sağalma əldə edilir. Siqnalizasiya müalicəsinin sonunda təkrarlanma riski təxminən 10% təşkil edir.
Dərman müalicəsinin məqsədi istək xaricində olan sidik kisəsi yığılmalarının qarşısını almaq və sidik kisəsinin həcmini böyütməkdir. Dərman müalicəsi orta hesabla 1 il və ya daha çox davam edə bilər. Dərmanlar səbəbindən tez-tez rast gəlinən yan təsirlər ağız quruluğu, görmənin dumanlanması, üzdə qızarma, bədən hərarətinin artması, əsəbilik və məktəbdə müvəffəqiyyətin aşağı düşməsidir.
Sidik qaçırma qəbizlik, sidik yolu infeksiyaları kimi səbəblərə bağlıdırsa, əvvəlcə bu problemlər müalicə edilməlidir.
Terapiya (məsləhət): Uşaq psixiatrı ilə işləmək, övladınızın həyat dəyişiklikləri və ya digər stresslərin öhdəsindən gəlməsinə kömək edə bilər.
Övladınıza necə kömək edə bilərsiniz?
Uşaqlar yataq islatma səbəbindən utanma və ya günahkarlıq hissi keçirə, narahat ola bilərlər. Övladınızın şüurlu olaraq yatağını islatmadığını və sizin köməyiniz olmadan bunun qarşısını ala bilməyəcəyini unutmayın.
Onu danlamayın və ya günahlandırmayın. Dostları və ya digər ailə üzvləri tərəfindən bu səbəbdən özünü pis hiss etmədiyinə əmin olun.
Enurezin müvəqqəti bir problem olduğunu unutmayın. Gündüz sidik qaçırmaları üçün çölə çıxarkən yanınızda əlavə geyim saxlayın.
Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.